Śmierć od wieków wywołuje lęki i jest otoczona tajemnicą. Jest zjawiskiem nieuchronnym, którego doświadcza każda żyjąca na świecie istota, zarówno ludzie, jak i zwierzęta. Może być wydarzeniem nagłym i niespodziewanym lub też rozciągać się w czasie.

Czym jest umieranie?

Umieranie wiąże się z szeregiem zmian w organizmie między innymi zaburzeniem funkcjonowania układu krążenia, zanikiem oddechu, wiotczeniem, sinieniem skóry i utratą jej temperatury. Ze śmiercią wiąże się również cierpienie osób, które pozostały i doświadczają straty bliskiego. Aby oswoić się choć w małym stopniu ze śmiercią, warto o niej pamiętać w codziennym życiu. W tym artykule skupimy się na rodzajach śmierci, przyczynach, oswajaniu i metodach radzenia sobie z odejściem ważnej osoby.

Śmierć (z łac. Mors, exitus letalis) jest charakterystycznym stanem, który wiąże się z ustaniem oznak życia, spowodowanym nieodwracalnym zachwianiem równowagi funkcjonalnej. Istnieje bardzo wiele czynników, które doprowadzają do śmierci. Są to między innymi: starzenie się (umieranie naturalne), drapieżnictwo (w przypadku zwierząt), odwodnienie, niedożywienie, samobójstwo, choroba. Z czym wiąże się nagły zgon człowieka? Jest powszechnie uważana za bolesne, a nawet traumatyczne doświadczenie dla tych, którzy pozostają – rodziny, przyjaciół, znajomych. Do ogromnego bólu doprowadza zerwanie więzi emocjonalnych i rodzinnych ze zmarłym, a także głębokie uczucie do niej i tęsknota. Bardzo wiele religii na świecie opiera się na wierze w życie pozagrobowe (życie po śmierci), które w zależności od tego w jaki sposób żył na świecie zmarły, może być dla niego nagrodą lub karą. Umierający pacjent w szpitalu wymaga specjalnej opieki, zagwarantowania równowagi między funkcjami leczniczymi i opiekuńczymi, co jest bardzo trudnym wyzwaniem dla lekarzy, pielęgniarek, opiekunów i rodziny przeżywającej ogromne cierpienie. Etymologia słowa śmierć pochodzi od prasłowiańskiego słowa sъmьrtь. Dzięki różnorodności pojęć, koncepcji śmierci, jej oznak, a także rodzajów dyskusji, które zostały przeprowadzone na jej temat powstało bardzo wiele terminów i eufemizmów odnoszących się do zjawiska śmierci. Jakie terminy bezpośrednio związane są ze śmiercią? Są to takie czasowniki, jak: odejść, zginąć, skonać, zgasnąć, a także rzeczowniki (odnoszące się do ciała) – zwłoki lub trup. Jeżeli zaś ciało poprzez rozkład zostanie pozbawione mięsa, wtedy będzie można przytoczyć takie określenia, jak: szkielet, szczątki, kości, kościotrup. Słowo padlina odnosi się jedynie do pozostałości po śmierci zwierząt. Synonimami słowa śmierć są zgon, przejście na drugą stronę, zejście, wieczny spoczynek, odejście na wieki (na zawsze), kres życia.

Rodzaje śmierci

• Biologiczna – jest to zgon, który cechuje się trwałym zanikiem oznak życiowych, który spowodowany jest zachwianiami równowagi funkcjonalnej organizmu. Pierwszym etapem śmierci biologicznej jest zatrzymanie pracy serca i utrata oddechu. Umieranie charakteryzuje się stopniowym obumieraniem narządów i komórek w ciele człowieka. Ten proces prowadzi do śmierci biologicznej, której towarzyszy obumieranie komórek i gnicie. W trakcie trwania etapu interletalnego występują dwa zjawiska. Pierwsze z nich wiąże się z nadzieją, że przywrócone zostaną właściwe reakcje poszczególnych tkanek wraz z narządami Drugi stan to śmierć biologiczna, która wiąże się z zatrzymaniem wszelkich procesów życiowych. Określana jest ona śmiercią naturalną, która jest następstwem fizjologicznego starzenia się organizmu. Objawami starzenia się organizmu są: utrata masy ciała, znaczne pogorszenie wzroku i słuchu, osłabiona budowa skóry i jej czynności obronne, a także spadek odporności wraz z zaburzeniami metabolizmu.
• Kliniczna – śmiercią kliniczną nazywamy stan zaniku widocznych oznak życia organizmu, takich jak bicie serce, akcja oddechowa, krążenie krwi. Nie jest to jednak śmierć biologiczna i możliwe jest „przywrócenie pacjentowi oznak życiowych”. Kliniczna różni się od niej ciągłym występowaniem aktywności mózgu, którą można stwierdzić przy pomocy badania EEG (elektroencefalograficznego). Skutkiem zatrzymania akcji układu krążenia i oddechowego jest zatrzymanie dopływu tlenu do układu nerwowego, który odznacza się wyjątkową wrażliwością na jego niedobór. Wówczas po upływie od 3 do 5 minut zaczynają obumierać komórki kory mózgowej. Powszechnie uznaje się, że przywrócenie oznak życia poprzez reanimację możliwe jest już przez pierwsze 4 minuty od śmierci klinicznej, chyba żeby doszło do stanu hipotermii. Wtedy ten czas może wydłużyć się nawet do 40 minut, co doprowadza do zwolnienia metabolizmu. Częściowym lub całkowitym zanikiem funkcji kory mózgowej może zakończyć się dłuższa przerwa w dostawie tlenu do komórek układu nerwowego. Przywrócenie po tym czasie akcji układu krążeniowego i oddechowego bardzo często prowadzi do trwałego i nieuleczalnego stanu wegetatywnego.

Ze względu na szybkość zgonu:

• Powolna – to zgon, którą poprzedza agonia trwającą od kilku minut do wielu godzin.
• Nagła – do zgonu dochodzi natychmiast, w przeciągu kilku sekund.

Ze względu na czynniki, które ją spowodowały:

• Naturalna (fizjologiczna) – dochodzi do niej na skutek procesów starzenia się.
• Nienaturalna (ekologiczna) – powstaje na skutek działania czynników środowiskowych,
• Z przyczyn chorobowych – następuje z powodu ciężkiej choroby,
• Gwałtowna – dochodzi do niej w następstwie urazu np. mechanicznego, chemicznego, termicznego lub radiacyjnego i jest przeciwstawieństwem śmierci naturalnej. Określenia śmierć gwałtowna używa się najczęściej w medycynie sądowej. Jest to szerokie pojęcie, które dotyczy śmierci na skutek wypadku, samobójstwa lub zbrodni. Gwałtowna z uwagi na szybkość zgonu zaliczana jest do śmierci nagłych.

Obumieranie mózgu – objawy

Zanim przejdziemy do omówienia śmierci mózgu, warto zastanowić się, czym jest ludzki mózg. Jest to narząd ośrodkowego układu nerwowego, który składa się ze zwojów mózgowych (cerebralnych, głowowych). To najważniejszy z ludzkich organów, który pełni wiele istotnych dla życia i skomplikowanych funkcji. Mózgowie wraz z rdzeniem kręgowym tworzą ośrodkowy układ nerwowy. To właśnie w budowie mózgowia występuje i jest kontrolowany przebieg wielu różnorodnych życiowych procesów, np. oddychanie, czynności serca. Dzięki sygnałom do mózgu możliwe jest wykonywanie wielu czynności, to właśnie tam aktywowane są ośrodki. To wszystko po to, by ciało (poszczególne organy) mogło wykonać jakąś czynność. Mózg odpowiada za właściwą koordynację i kontroluje wiele procesów np. emocje, wzrok, słuch, pamięć. Jeśli dojdzie do śmierci mózgu, oznacza to, że doszło do zaniku wszystkich tych funkcji. W momencie, gdy lekarze rozpoznają śmierć mózgu, zaprzestają proces dalszego leczenia. W przypadku pacjentów, którzy przed śmiercią podpisali stosowne oświadczenie, mogą być pobrane do przeszczepu organy. Musi to być jego wola. W Polsce definicja śmierci mózgu funkcjonuje od 1 lipca 1984 roku. Pojawiła się w ramach Komunikatu Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej. Warto jednak zaznaczyć, że definicję tę delikatnie zmodyfikowano w 1994 i 1996 roku. Aktualnie obowiązującą definicją jest obwieszczenie, które wydało Ministerstwo zdrowia z dnia 17 lipca 2007 roku. Istnieją dwa etapy śmierci klinicznej. W pierwszym z nich lekarz analizuje i stwierdza, że chory pacjent jest w stanie śpiączki i dokonuje sztucznej wentylacji, następnie rozpoznawane są przyczyny tego stanu, kolejno potwierdzane występowanie pierwotnego lub wtórnego uszkodzenia mózgu, a na końcu stwierdzane jest, że uszkodzenie mózgu jest nieodwracalne i nie ma już możliwości dalszego leczenia. Lekarz wyklucza, że chory jest pod wpływem środków farmakologicznych, np. środków nasennych lub narkotyków lub jest w stanie hipotermii, a także występowanie u pacjenta zaburzeń endokrynologicznych, bądź też metabolicznych. Drugi etap następuje po wykluczeniu tych wszystkich okoliczności. Lekarz stwierdza brak odruchów pniowych np. spontanicznego ruchu gałek ocznych, reakcję źrenicy na światło,, odruchy kaszlowe i wymiotne, a także reakcje na bodźce bólowe nerwów czaszkowych i twarzowych. Lekarz na tym etapie potwierdza również trwały bezdech.

Zgon bliskiej osoby żałoba i pogrzeb

Nagła śmierć bliskiej osoby. Jak przebiega żałoba?

Śmierć bliskiej osoby bez względu na to, czy nastąpiła niespodziewanie, czy po długiej chorobie, wiąże się z ogromnym bólem i cierpieniem. Żałoba jest zjawiskiem, które od wieków budziło wielkie emocje. Jest to bowiem tradycyjnie uzewnętrzniane przeżywanie śmierci bliskiej osoby (emocji, uczuć). Przeżywanie straty jest naturalną reakcją, która dzieje się wewnątrz człowieka – w jego psychice, myślach. Jakie problemy i zmiany towarzyszą człowiekowi po utracie bliskiej osoby? Przede wszystkim: natury fizycznej (problemy ze spaniem, brak apetytu, wyczerpanie, nadpobudliwość, ospałość, mdłości, wysypki, alergie, zaburzenia cyklu hormonalnego, podatność na zachorowania spowodowane gwałtownym spadkiem odporności), natury emocjonalnej (smutek, ból psychiczny, ogromne cierpienie, poczucie winy, bezsilność, niemoc, poczucie przytłoczenia, pogrążenia, depresja, samotność, złość lub wściekłość, pustka emocjonalna, poczucie zagrożenia, lęk przed przyszłością, presja otoczenia, przymus), w procesach poznawczych i myślenia (tendencje do zapominania, trudności w myśleniu logicznym i wysuwaniu wniosków, pomyłki, problemy z koncentracją i skupieniem uwagi, natłok myśli, rozkojarzenie, stany zamroczenia, „wyłączanie się”, słyszenie głosu osoby zmarłej), w zachowaniach (porządkowanie i organizowanie rzeczy osoby zmarłej, nieustanny płacz, nagminne denerwowanie się, zamartwianie, zmiany w sposobie żegnania się, lęk o bliskich i ciągłe powtarzanie, by o siebie dbali, nadwrażliwość, nadmierne współczucie dla innych, odnawianie więzi rodzinnych i szukanie wsparcia lub odwrotnie zamykanie się w sobie i stronienie od innych, słuchanie nastrojowej i smutnej muzyki o sentymentalnej treści, angażowanie się w zajęcia, które ceniła osoba zmarła, przejmowanie jej ról społecznych, np. otwieranie fundacji na cześć zmarłego), natury duchowej (przeżywanie kryzysu wiary lub jej umacnianie, nowy punkt widzenia na wiele różnych sytuacji i zjawisk, troska o życie pozagrobowe, złość na Boga, mniejsza obawa o śmierć, niedbanie o siebie wcale lub zwiększenie troski o swoje zdrowie i zdrowie swoich najbliższych).

Czym różni się przeżywanie straty po śmierci bliskiego od żałoby?

Żałoba przede wszystkim jest podyktowana kulturowo lub przez daną religię, zaś przeżywanie straty jest stanem indywidualnym i w dużej mierze niezależnym od osoby, która straciła bliską osobę. Nie ma też ona z góry ustalonego limitu, wszystko zależy od czasu, którego potrzebuje dana osoba. W dodatku, przeżywanie straty nie jest procesem równomiernym, który polega na przechodzeniu z jednego etapu do drugiego, lecz bardziej opiera się na falach i nawrotach, z bardzo zróżnicowaną intensywnością i częstotliwością. Stan emocjonalny, który towarzyszy człowiekowi po śmierci ukochanej osoby jest pewnego rodzaju procesem przystosowania się do nowej rzeczywistości. Osoba przeżywająca żałobę w celu wyrażenia szacunku osobie zmarłej, ubiera się w czarne ubrania (w Chinach białe), a także powstrzymuje się od korzystania z rozrywek np. tańca i picia alkoholu. Taki stan emocjonalny trwa zazwyczaj około roku. Wydłużająca się żałoba poza ten okres może prowadzić nawet do stanów depresyjnych. Jednakże przeżywanie żałoby po śmierci bliskiego jest jednak kwestią indywidualną.

Przez jakie etapy przechodzi osoba po śmierci bliskiego?

• Etap początkowy (faza początkowa) wiąże się z pierwszą reakcją na wiadomość o śmierci bliskiego bliskiej. Pojawiają się bardzo silne emocje, które ciężko opanować tj. odrętwienie, dystans, niedowierzanie, szok. Podobne emocje i przeżycia towarzyszą zarówno w momencie, gdy dowiadujemy się o śmierci niespodziewanej, jak również po długotrwałej i ciężkiej chorobie. W pierwszym etapie jest ogromna tęsknota i oczekiwanie, że zmarły wróci, a jego zgon to tylko koszmar. Emocje są zbyt silne, by zaakceptować śmierć, pojawiają się często halucynacje związane z obecnością osoby zmarłej np. przebywanie w tym samym pokoju. Aby móc przejść do kolejnego etapu żałoby należy pogodzić się z utratą i dać sobie czas.
• Faza pośrednia – jest to etap, w którym przeżywanie śmierci bliskiego jest najmocniejsze, zarówno w sferze intelektualnej, jak i emocjonalnej. Zdecydowanie wymaga czasu, by oswoić się ze śmiercią. Pozwala na przeżywanie i całkowite doświadczenie straty. Dzięki takiemu podejściu można przepracować żałobę i tym samym uwolnić się od bólu, a także móc wrócić do „normalnego życia”. Na tym etapie żałoby bardzo ważne jest wsparcie bliskich. Ta faza może wiązać się u niektórych z zaburzeniami psychicznymi, a nawet myślami samobójczymi. Należy wówczas skorzystać z pomocy psychologicznej. Często dochodzi do załamania wcześniejszego światopoglądu i wyznawanych wartości. Pojawia się złość na Boga i obwinianie go o zgon. Dodatkowo nie ułatwia ciągłe rozpamiętywanie niedokończonych rozmów, bliskości fizycznej, a także kłótni i słów, które chciałoby się cofnąć. Należy dać sobie czas na przeżywanie tych wszystkich emocji, nie można ich hamować, gdyż mogłoby to doprowadzić do zatrzymania się na tym etapie żałoby.
• Etap, w którym dochodzi do adaptacji (faza adaptacji)– to okres, w którym dochodzi do oswojenia się ze śmiercią bliskiego i do obecnej sytuacji. Wówczas przeżywający żałobę stopniowo odzyskuje siły, chęć do życia i powrotu do rzeczywistości. Staje on przed zadaniem uporządkowania sobie na nowo życia i priorytetów. W tej fazie dalej towarzyszy żal i smutek, ale obowiązki życiowe pozwalają zapomnieć o utracie bliskiego.
• Faza odnajdywania nowego miejsca w życiu dla zmarłego – w tej fazie osoba przeżywająca stratę powinna odnaleźć dla zmarłego nowe miejsce w życiu. Jest to niezwykle trudne, gdyż dotychczas to ta osoba była w centrum myśli i przeżywania. Żałobnik nie tyle powinien zapomnieć całkowicie o zmarłym, co po prostu iść dalej i na nowo odnaleźć radość życia. Niestety może pojawiać się lęk, że kolejna osoba, która pojawi się w centrum uwagi, również po jakimś czasie odejdzie. Niektórzy nie chcą już angażować się w nowe relacje i wybierają samotność. Pozytywne przejście tej fazy kończy okres żałoby.

Przyczyny śmierci

Jakie są główne przyczyny śmierci w Polsce i na świecie? W krajach rozwijających się są to przede wszystkim infekcje, natomiast jeśli chodzi o kraje już rozwinięte, wymienić należy takie choroby, jak: miażdżyca, nowotwór, a także wszystkie inne choroby spowodowane przez otyłość, a także przez proces starzenia. Starzenie się to największa przyczyna śmierci w krajach rozwiniętych. Wiąże się z problemami zdrowotnymi określanymi jako choroby wieku starczego, które prowadzą do homeostazy, co z kolei przyczynia się do zatrzymania krążenia, które hamuje dostarczanie tlenu organizmowi wraz ze składnikami odżywczymi, co w konsekwencji doprowadza do ostatecznego i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu wraz z innymi tkankami. Każdego dnia na świecie umiera około 150 tysięcy osób i aż 2/3 tych osób na skutek choroby spowodowanej przez starość. W krajach przemysłowych liczba ta jest znacznie wyższa i osiąga aż około 90%. Rozwój medycyny wpłyną na znaczne zminimalizowanie umieralności, zaś umieranie samo w sobie stało się zjawiskiem, z którym można sobie poradzić. Większość zgonów ma miejsce w szpitalu. Niegdyś domowe zgony były zjawiskiem powszechnym. Aktualnie w krajach rozwiniętych jest to zjawisko rzadkie. W XX wieku palenie tytoniu przyczyniło się do około 100 milionów zgonów. W krajach rozwijających się częstszą przyczyną zgonów niż w krajach rozwiniętych są zakażenia, które w ogromnej mierze spowodowane są bardzo ograniczonym dostępem do opieki medycznej, sanitarnej i nowoczesnych technologii medycznych. Jednym z takich zakażeń jest gruźlica (choroba bakteryjna, która spowodowała aż niemalże 2 mln zgonów w 2004 roku (1,7 mln zgonów), zaś w 2014 roku (1,5 mln).

Najczęstsze przyczyny śmierci w Polsce

Według danych z Głównego Urzędu Statystycznego z 2012 roku w Polsce każdego dnia umiera 1029 osób. Do najczęstszych przyczyn zgonów zaliczyć można: choroby układu krążenia, które stanowią aż 46% wszystkich zgonów (GUS 2009), choroby nowotworowe (24%), urazy i zatrucia (6%), a także wypadki samochodowe (średnio około 12 osób dziennie ginie w wypadkach samochodowych).

Najczęstsze przyczyny śmierci na świecie

Niektóre z czynników chorobotwórczych zgodnie ze śmiertelnością w 2015 roku w tysiącach (w nawiasie podano wskaźnik DALY w milionach lat):

Czynniki środowiskowe i czynniki w miejscu pracy 9315 (320)

• Zanieczyszczona woda i nieprzestrzeganie higieny osobistej – 1766 (95)
•  Zatrute powietrze – 6485 (167)
• Czynniki wynikające z niebezpieczeństw w miejscu pracy (wypadki, choroby zawodowe) – 1086 (64)

Czynniki behawioralne (wynikające z bodźców płynących z zewnątrz) 22 744 (745)

• Skrajne niedożywienie dzieci i matek – 1414 (172)
• Dym papierosowy (palenie papierosów) – 7165 (171)
• Alkohol i narkotyki – 2750 (111)
• Niezdrowa dieta – 12 058 (264)
• Molestowanie i przemoc seksualna – 281 (21)
• Zbyt niska aktywność fizyczna – 1605 (35)
• Czynniki metaboliczne – 16 860 (382)
• Wszystkie czynniki łącznie – 32 234 (1015)

Porównując z rokiem 2005, liczba śmiertelności z wyżej omawianych przyczyn wzrosła aż o 4,9% (wskaźnik DALY spadł o 5,6%). Największy procentowy wzrost liczby zgonów odnotowano w kategorii „zbyt niska aktywność fizyczna” (o 18,9%), zaś największy spadek w kategorii „niedożywienie dzieci i matek” (o 38%).

Problematyka śmierci i próby jej zdefiniowania

Od lat podejmowano próby zdefiniowania śmierci, zastanawiano się nad tym zjawiskiem i jego problematyką. Pojęcie śmierci jest istotną kwestią w procesie zrozumienia tego zjawiska. Na przykład śmierć mózgowa ma zupełnie inną definicję niż np. śmierć naturalna. Analizy śmierci mózgowej są przeprowadzane przez nauki medyczne, które definiują ją jako moment, w którym dochodzi do ostatecznego zatrzymania się aktywności mózgu. Jednym z problemów związanych ze zdefiniowaniem pojęcia śmierci jest zestawienie (przeciwstawienie) jej z życiem. Śmierć rozumiana jako punkt w czasie odwołuje się do chwili, w której to dochodzi do zakończenia życia na ziemi. Aby ustalić, kiedy dokładnie doszło do śmierci, należy określić bardzo dokładną granicę pomiędzy życiem, a śmiercią. Problem wiąże się ze zbyt małą zgodą w definiowaniu życia, szczególnie w kontekście medycyny. Można zdefiniować życie, biorąc pod uwagę pojęcie świadomości. Zgon organizmu stwierdza się w sytuacji, w której całkowicie ustaje działanie świadomości. Jednakże problematyczne dla takiego podejścia do zgonu jest fakt, iż istnieje wiele różnych organizmów żywych, które nie posiadają świadomości np. organizmy jednokomórkowe. Inną kwestią problematyczną jest definicja świadomości. Współcześni badacze, naukowcy, filozofowie oraz psychologowie stworzyli wiele innych tego typu definicji. Należy wspomnieć w tym miejscu, że bardzo dużo tradycji religijnych, tj. abrahamowych i dharmicznych uważa, że śmierć nie ma, bądź też prawdopodobnie nie ma związku ze świadomością. W niektórych kulturach jest uważana bardziej za proces, niż indywidualne wydarzenie, co opiera się na powolnej przemianie z jednego stanu duchowego w inny. Niegdyś było bardzo skomplikowanym zadaniem zdefiniowanie konkretnego momentu umierania człowieka. Przez pewien czas zgon definiowano jako ustanie bicia serca, spowodowane nagłym zatrzymaniem krążenia wraz z oddychaniem, jednakże rozwój resuscytacji krążeniowo-oddechowej wraz z defibrylacją udowodniły, że ta definicja jest niedostosowana i niepasująca, gdyż czynności oddechowe i krążeniowe można wznowić różnymi sposobami. Wszelkie zdarzenia, które kiedyś wiązały się (przyczynowo) ze śmiercią, aktualnie nie są śmiercionośne we wszelkich okolicznościach. Przykładowo organizm, w którym serce lub płuca nie funkcjonują, może być utrzymywany przy życiu jedynie pod warunkiem, że będzie podłączony do sprzętu podtrzymującego go przy życiu, że organy tez zostaną przeczepione, bądź nastąpi elektrostymulacja serca.

Umieranie aktualnie

Aktualnie, w sytuacji, w której wymagane jest zdefiniowanie zjawiska śmierci, lekarze, by określić, że nastąpił zgon używają takich terminów, jak „śmierć mózgowa”, „gwałtowna” „naturalna” itp. Kiedy człowieka uważa się za zmarłego? Przede wszystkim wtedy, gdy dochodzi do ustania aktywności elektrycznej mózgu. Powszechnie wnioskuje się, że zatrzymanie aktywności elektrycznej mózgu prowadzi do utraty świadomości. Aby osoba została uznana za zmarłą, musi dojść do całkowitej i ostatecznej utraty świadomości. Zjawisko śmierci mózgowej przez wielu badaczy i naukowców uważane jest za trudne i problematyczne. Jeden z amerykańskich naukowców (bioetyków) Franklin G. Miller uważa, że pod koniec lat 90 XX wieku, traktowanie śmierci mózgowej, jako śmierci istoty ludzkiej było coraz większym wyzwaniem dla naukowców, co opierało się na badaniach różnych funkcji biologicznych, które wykazywano u pacjentów, którzy wykazywali zdolność do utrzymania cyrkulacji i oddychania, monitorowania temperatury, wydalania, gojenia się ran, walki z zakażeniami, a także co najistotniejsze do noszenia płodu (mowa o kobietach, które były ciąży i doszło u nich do śmierci mózgowej). Naukowcy uważający, że do istnienia stanu świadomości wymagana jest tylko kora nowa mózgu, w poszczególnych przypadkach wskazują na to, że powinno się brać pod uwagę przy definiowaniu śmierci jedynie aktywność elektryczną. Ostatecznie jest możliwe, iż kryterium śmierci stanowi trwały i nieodwracalny już zanik procesów poznawczych, co widać wyraźnie między innymi podczas śmierci kory mózgowej . Wówczas nie ma już nadziei przy aktualnej technologii medycznej na przywrócenie procesu myślenia. Jednakże w wielu różnych sytuacjach opiera się na bardziej konserwatywnej definicji śmierci, jako stałego i nieodwracalnego ustania aktywności elektrycznej całego mózgu, między innymi w przypadku Uniform Determination of Death Act w Stanach Zjednoczonych.

Zgon człowieka, a prawo

Umieranie człowieka niezależnie, czy następuje w wyniku choroby, wypadku, czy przestępstwa wiąże się z konsekwencjami prawnymi, które mogą różnić się w zależności od jurysdykcji (prawa sądzenia). W sytuacji, gdy dochodzi do śmierci pacjenta, wydawana jest przez lekarza lub urząd administracyjny karta zgonu. Zgon w świetle prawa jest to zdarzenie prawne, które wynika ze śmierci osoby fizycznej, z którą wiąże się bardzo dużo przepisów prawa i skutków prawnych. Koniec życia człowieka stwierdzany jest przez akt zgonu, w oparciu o kartę zgonu, natomiast jeśli nie ma możliwości jej wydania, wtedy ma miejsc postępowanie o stwierdzeniu zgonu lub uznanie za zmarłego.

Jakie są skutki prawne zgonu?

Do niektórych skutków prawnych zgonu zaliczyć można:

• utratę zdolności prawnej, którą miała za życia osoba zmarła,
• obowiązek sporządzenia i wystawienia karty zgonu,
• prawo do pochowania ciała osoby zmarłej,
• otworzenie spadku i dziedziczenia, bądź też sukcesja syngularna praw i obowiązków majątkowych osoby zmarłej,
• ustanie małżeństwa, lecz nie wszystkich konsekwencji prawnych,
• utrata ochrony danych osobowych osoby zmarłej,
• utrata ochrony dóbr osobistych osoby zmarłej, zaś w sytuacji bliskich wchodzi w życie kult pamięci o zmarłym,
• powstanie odpowiedzialności ubezpieczyciela za śmierć bliskiej osoby zmarłej,
• odszkodowanie za śmierć, więcej: ubiius.pl/odszkodowanie-za-smierc/
• wygaśnięcie niektórych stosunków prawnych o charakterze osobistym (np. umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa zlecenie).

Pogrzeb

Uroczystość pogrzebowa jest to ogół obrzędów, które stanowią pewnego rodzaju oprawę pochówku lub kremacji osoby zmarłej. Pogrzeb jest uważany
za jeden z elementarnych obowiązków moralnych, a bardzo często również religijnych wobec osoby zmarłej, może mieć charakter religijny lub świecki.

Zwyczaje pogrzebowe

Do tradycyjnych zwyczajów pogrzebowych osoby zmarłej, które przyjęte zostały w kulturze europejskiej, zalicza się: towarzyszenie trumnie ze zmarłym, bądź też urnie z jego prochami w specjalnej procesji, tzw. kondukcie żałobnym w drodze na cmentarz lub inne miejsce pochówku. Osoby, które biorą udział w pogrzebie zmarłego zazwyczaj niosą wieńce i wiązanki kwiatów, które na sam koniec składają na grobie zmarłego. Powszechnie propagowany jest zwyczaj (we wszystkich kulturach) informowania przyjaciół, rodziny, znajomych o fakcie pogrzebu zmarłego. W jaki sposób się to odbywa? Wykorzystywane do tego są nekrologi, które publikowane są w prasie oraz rozwieszane w miejscach publicznych. W tego typu ogłoszeniach znajdują się elementy graficzne, które wskazują na przynależność religijną osoby zmarłej, bądź też brak wyznawania jakiejkolwiek wiary. Na pogrzeb przychodzi ten, kto czuje potrzebę. Rodzina osoby zmarłej powinna być w tym czasie otoczona bliskimi i ich wsparciem. Wszyscy uczestnicy pogrzebu powinni złożyć kondolencje rodzinie zmarłego, które opierają się na okazaniu współczucia i żalu z powodu śmierci bliskiego. Kondolencje składa się osobiście od razu po pogrzebie albo korespondencyjnie (w sytuacji, gdy nie ma możliwości złożenia ich osobiście).